Sözcükte çok anlamlılık olgusunun açıklanabilmesi, bilişsel anlambilimciler arasında önemli süredir canlılığını koruyan olan sorunlar arasındadır. Sözcükler çoğu zaman birden çok anlam içeren birimlerdir. Sözcüğün anlamları ve içyapılarını kuramsal olarak inceleyen Bilişsel Sözcük Anlambilim alanı, öncülerinden kabul edilen George Lakoff’un öne sürdüğü idealleştirilmiş bilişsel model (İBM) sistematiği üzerine kurulmuştur. Lakoff (1987) , sözcüklerin temsil ettiği daha karmaşık bu üst anlam kategorilerini yayılımsal kategoriler olarak adlandırır. Söz konusu gruplama yöntemiyle ilk kez merkezi bir prototip kavramın varlığından ve bu kavramdan budaklanan türev anlamların oluşum yollarından söz edilmiştir. Yayılımsal kategorilerde özellikle çok anlamlı sözcükler için varlığı kabul edilen merkezi anlamın çoğunlukla uzamsal niteliklere sahip bir ilk anlamdan dallandığı vurgulanmıştır. Bu çalışmada, Türkçede “üzerine, üzerinde, üzerinden” edatlarının Lakoff’un (Lakoff ve Brugman, 1988) merkezleme metoduyla yayılımsal kategorileri ve sözcükte anlamsal merkezlenme şemaları incelenmiştir. İlgili edatların soyut veya uzamsal (somut) görünümlerini içeren imge şemaları listelenmiş, Langacker’ın (1987) Bilişsel Dilbilgisi sistematiği çerçevesinde üye özelliklerinin ayırt edici yönleriyle ortaya konması amaçlanmıştır. Edatlar için kuramsal tabanda Lakoff’un önerdiği İBM görünümleri ve zemin-figür ilişkileri de çalışma içerisinde sunulmuştur. Türkçe içerisinde bu edat yapılarının ne gibi uzam ilişkileri temsil ettiği ve Türkçe anadil konuşurlarının zihinsel modellerinin betimlenebilmesi de çalışmanın diğer hedefleri arasındadır.

The phenomenon of clarifying the polysemy in word meaning has been an ongoing issue between cognitive linguists for so long. Words are the type of units that contains more than one meaning most of the time. The field cognitive semantics, which studies word meanings and their internal mind structures, is built on the system called Idealized Cognitive Models (ICM) which belongs to the pioneer of the field. Lakoff (1987) identifies these wider semantic networks which words represent as Radial Categories. With this grouping methodology, he suggests the existence of a central prototypical meaning and about the order how lateral meanings occur which derives from them. In this study, the radial categories of Turkish prepositions “üzerine, üzerinde, üzerinden” and their semantic central schemas are analyzed through the Lakoff’s central prototype approach (Lakoff & Brugman, 1988). The examples which involves the abstract and spatial references of related prepositions are also listed and the comparisons were applied to both Turkish and English languages. On the other hand, within the scope of Langacker’s (1987) cognitive grammar approach, it is also aimed to explain the mental backgrounds of these two languages. At the same time, the ICMs and the relationships of figureground concepts which Lakoff had been suggested are presented in the study. In addition to this, it is among the further goals of this study to describe that what type of spatial associations these prepositional structures represent.